س155. احتراماً به استحضار می‌رساند در نوع کتب فقهی تعریف جامع و مانعی که ارکان و عناصر تشکیل‌دهنده موضوع را مشخص نماید در مورد جرم «محاربه و افساد فی الارض» ذکر نشده است و ابهام در این مورد به قوانین مصوّب جمهوری اسلامی نیز سرایت نموده و شمول و عدم شمول این موضوع نسبت به برخی مصادیق مورد ابهام است. از طرفی بسیاری از فقها در مورد تعریف رایج «من شهر السیف لإخافة الناس» در خصوص تشهیر سیف الغای خصوصیت نموده و ملاک محارب را «إخافة الناس» یا «سلب امنیت عمومی» دانسته‌اند. با توجه به این نکته استدعا می‌شود نظر مبارک را در مورد شمول عنوان محاربه و افساد فی الأرض در خصوص اشخاص یا باندهایی که با ارتکاب اعمالی نظیر هواپیماربایی، شرارت، دزدیدن کودکان خردسال، اسیدپاشی و نظایر آن موجب ایجاد ناامنی و
اضطراب در جامعه می‌شوند، بیان فرمایید؛ به عبارت دیگر آیا شخص یا گروهی که با ارتکاب هر یک از اعمال فوق‌الذکر و نظایر آن موجب اخافه و ناامنی عمومی شوند، به‌عنوان «محارب» قابل مجازات می‌باشند یا خیر؟
ج. الحاق مثل هواپیماربایی و اسیدپاشی و دزدیدن کودکان اگر به‌قصد ایجاد ناامنی عمومی و خوف و اضطراب عامه و سلب امنیت جامعه باشد، به محاربه و افساد بعید نیست ولی شمول حکم نسبت به سایر افراد باند و گروه غیر از شخص مباشر در نهایت اشکال است و از جهت این حکم مشمول قاعده درء است. والله العالم
س156. آیا حمل سلاح (مسلح بودن به سلاح مخفی) نیز از مصادیق محاربه است؟
ج. در صدق محارب، تجرید سلاح به نحوی که بالفعل موجب اخافه مردم باشد، معتبر است. والله العالم
س157. شخصی نقشه ربودن فردی را به‌منظور اخّاذی كشیده و شخص دوم سلاح و اتومبیل برای این عمل تهیه نموده و شخص سوم مسلحانه اقدام به ربودن مرد مزبور نموده است. آیا بر هر سه محاربه صدق می‌كند؟
ج. شخص اول و دوم هرچند گناهكارند اما صدق محارب بر آنها مشكل است بلكه بر شخص سوم نیز اگر عملش اخافه شخص خاص شمرده می‌شود، صدق آن مشكل است. والله العالم
1. در فروض سؤال بالا، آیا بین اینکه أخّاذی تحقق پیدا کرده باشد (پول از خود شخص یا بستگان أخذ شده) و تحقق پیدا نکرده باشد؛ در تحقق محاربه فرق است یا خیر؟
ج. ظاهراً تفاوتی نیست. والله العالم
س158. آیا در محاربه قصد اخافه لازم است یا آنکه اگر عمل مرتکبین به‌گونه‌ای باشد که موجب اخافه گردد ـ هرچند قصد اخافه نباشد ـ عنوان محاربه صادق است؟
ج. بلی، در صدق عنوان محاربه، قصد اخافه لازم است. والله العالم
س159. آیا در جمع گروهی که با تبانی هم ـ به عمل مجرمانه ـ سرقت نموده‌اند و به بعضی از افراد آن اتّهام سرکردگی را وارد آورده باشند به این معنی که وسایل ارتکاب جرم را فراهم ساخته است و مال‌باختگان را شناسایی نموده است، آیا می‌توان حدّ محارب را جاری نمود و در حالی که حضور فیزیکی و حسّی در موارد نداشته باشد و شبهه عدم رعایت جانب (به این معنا که اگر کشته باشد، کشته شود و اگر...) در صدور حدّ نیز داده شود و به‌خاطر شکایت شخصی و ردّ مال جنبه عمومی هم نداشته باشد و مقاومت در مقابل مأمورین برای دفاع از نفس و عرض و مال با وجود خوف از جرح یا تعرّض به عرض صورت گرفته باشد، می‌توان حکم اعدام با چوبه دار صادر نمود؟ و آیا در فرض مرقوم می‌تواند وجاهت شرعیه داشته باشد؟
ج. ظاهر این است که مجرّد تبانی گروهی بر سرقت غیر مسلّحانه بدون اینکه مستلزم مبادرت بر اعمالی که موجب اخافه عموم و سلب امنیت گردد، موجب دخول شخص در عنوان محارب نمی‌شود. والله العالم
س160. گروهی از افراد متشکّل از 23 نفر زن و مرد و کودک به دلیل فشارهای اقتصادی تصمیم به کوچ اجباری و فرار از کشور می‌گیرند و برای این منظور تلاش می‌کنند هواپیمای کوچکی را که از اهواز به مقصد بندرعبّاس در
حرکت بوده، مجبور به تغییر مسیر و فرود اجباری در دبی نمایند که با اقدام به موقع محافظین هواپیما عمل آنان عقیم می‌ماند. با عنایت به اینکه این افراد قصد فساد و افساد در زمین و جنایت نداشته و در تعریف محاربه، امام خمینی(ره) حاربه و افساد را مقید فرموده‌اند به اراده افساد فی الأرض که رکن معنوی جرم محاربه را تشکیل می‌دهد، آیا اقدام آنان می‌تواند از مصادیق محاربه باشد یا با وجود شبهه حدّ ساقط می‌گردد؟
ج. ترتّب حکم محارب بر آن، محلّ اشکال است. والله العالم
س161. با توجه به اینکه در مناطق مرزی، اشرار مسلّح افغانی با ورود به خاک مقدّس جمهوری اسلامی ایران ضمن وارد کردن کاروان‌های موادّ مخدر و گروگان‌گیری نسبت به خانواده‌های مرزنشین ایرانی جنایات تکان‌دهنده‌ای روا می‌دارند. در صورتی که یکی از فرماندهان مناطق مرزی وفق استعلامی که از حاکم شرع دادگاه انقلاب اسلامی در خصوص ورود اشرار به منازل رابطین خود در یکی از روستاهای مرزی و حذف آنان و اعلام حاکم شرع مبنی بر اینکه مبارزه با اشرار و حذف آنان به هر طریق و با هر نحو از وظایف نیروی انتظامی می‌باشد و ما نیز در این رابطه تأکید بر قضیه داریم با قاطعیت کامل نسبت به حذف اشرار اقدام نمایید. پس از دستگیری اشرار مسلّح افغانی به لحاظ حفظ موقعیت مخبرین و چریک‌های محلّی و جلوگیری از افشای هویت آنان در نزد سایر رابطین اشرار، دستور هلاکت اشرار مذکور را صادر نماید. آیا ضمانی بر آمر متصوّر می‌باشد یا خیر؟
ج. سؤال بسیار کلّی است؛ اشراری که دستگیر می‌شوند حکم همه آنها یکسان نیست باید جرمی که فرد و یا افراد دستگیرشده مرتکب شده‌اند ملاحظه و حکم شرعی آن مشخص شود. مع‌ذلک به نظر می‌رسد دستور اعدام به‌مجرّد جهتی که ذکر کرده‌اید وجه شرعی ندارد و این اعدام حکم قتل عمدی را دارد. والله العالم
س162. با توجه به اینکه در حقوق جزای اسلامی عناوین محارب و افساد فی الأرض در موارد قانون جزای اسلامی با هم آمده و حتی مجازاتشان نیز با هم آمده:
1. آیا این دو عنوان مستقل از همدیگر هستند یا خیر؟
2. در بین نسب اربعه چه رابطه‌ای (این دو عنوان) با همدیگر دارند؟
ج1و2. گرچه محارب و مفسد از جهت معنای لغوی مغایرند و بین آنها عموم و خصوص مطلق است و لکن در آیه مبارکه ﴿إِنَّما جَزاءُ الَّذینَ یحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً) مستفاد از عطف به (واو) نه (أو) و کلام مفسّرین و شأن نزول این است که مقصود از محارب و مفسد در آیه شریفه یک چیز است. والله العالم
3. با توجه به اینکه برای این دو جرم، چهار مجازات تعیین شده است، آیا به نحو تخییر است یا ترتیب؟
ج. از روایات عدیده که در تفسیر آیه شریفه وارد شده استفاده می‌شود که باید برای محارب مجازاتی متناسب با جرمی که مرتکب شده انتخاب شود و موافق اعتبار و احتیاط نیز همین است؛ گرچه بعضی از علما ـ رضوان الله علیهم ـ قائل به تخییر بوده‌اند و به هر حال در این مسائل باید حاکم، مجتهد جامع الشرایط باشد و او هم طبق استنباط خود عمل می‌نماید. والله العالم
س163. شخصی که در بین مردم معروف به محارب بوده و چند نفر توسط او به ناحقّ کشته شده است و بعد همین شخص راه عامه مردم را می‌گیرد و در جریان درگیری میان او و رهگذران یک نفر از رهگذران مجروح می‌شود و بعد توسّط باقی رهگذران، همین فرد کشته می‌شود. آیا این شخص محارب از نظر شرعی دیه دارد یا خیر؟
ج. از قضیه شخصیه اطلاع ندارم. به طور کلّی اگر محارب بودن شخصی احراز شود احکام آن با مراجعه به محاکم صالحه توسّط قاضی جامع الشرایط اجرا می‌شود. والله العالم
س164. گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی که به موجب اساسنامه یا مرام‌نامه دارای اهداف و خط‌مشی مسلّحانه برای مقابله و یا قیام علیه نظام جمهوری اسلامی می‌باشند و یا عملاً به مقابله و قیام مسلّحانه پرداخته‌اند. آیا:
1. با لحاظ تعریفی که فقها دارند محارب بالأصاله هستند و محکوم به حدّ محارب خواهند شد یا در حکم محارب بوده و مجازات دیگری دارند و در هر حال، مجازات آنان أعم از حدّ یا تعزیر چیست؟ یا عنوان یاغی بر آنان صدق می‌کند که در این صورت چه مجازاتی خواهند داشت؟
ج. ظاهراً کادر نظامی و مسلّح آنها حکم محارب را دارد. والله العالم
2. آیا این مجازات شامل عناصر مرکزی راهنمایان و تغذیه‌کنندگان فکری، کادر سیاسی، تدارکاتی تبلیغاتی و هواداران هم می‌شود و یا فقط شامل کادر نظامی و یا عملیاتی آنان می‌گردد؟
در صورتی که فقط شامل کادر نظامی یا عملیاتی باشد، آیا متناسب با اقدامات و اعمال ارتکابی مجازات خواهند شد یا قطع نظر از اقدامات به صرف عضویت و حضور در کادر نظامی و عملیاتی یا شرکت در عملیات مشمول مجازات مقرّر می‌گردند؟
ج. راهنمایی و تغذیه‌کنندگان فکری حکم محاربه مسلّح را دارد. والله العالم
س165. محاربی در جریان محاربه، مرتکب قتل یا نقص عضو یا جرح دیگران می‌شود، آیا علاوه بر مجازات محاربه، قصاص نیز می‌شود؟
ج. بلی، در بعضی موارد قصاص نیز دارد. والله العالم