س234. در صورتی که دو مرد مسلمان به طور عمدی و مشترکاً دو مرد مسلمان دیگر را به قتل برسانند و اولیای دم مقتولین خواهان قصاص هر دو قاتل باشند؛ آیا در مقام استیفای قصاص، اولیای دم هر کدام از مقتولین بایستی فاضل دیه هر یک از قاتلین را پرداخت نمایند؟
ج. در فرض سؤال که دو قتل به وسیله هر دو نفر واقع شده و هر دو قاتل به تقاضای ولی مقتول قصاص میشوند هرچند مشترکاً واقع شده؛ لکن فاضل دیه مورد ندارد چون اولیای هر مقتولی قاتل را قصاص مینمایند و مفروض این است که قاتلها و مقتولها مرد بودهاند. والله العالم
س235. در یک نزاع دو نفر شخصی را مورد حمله خود قرار داده و ضرباتی به وسیله بیل و چهارشاخ آهنی (شانه دندانهدار کشاورزی) به سر و صورت او وارد میسازند که از نظر پزشک قانونی ضربههای وارده بر سر، سبب ضربه مغزی شده و ضربه وارده بر صورت فقط سوراخ شدن گوشت صورت را در دو مورد باعث شده است، و شخص مضروب بعد از چند ساعت فوت میکند. پزشک قانونی ضربه مغزی را علّت مرگ اعلام نموده است. اولیای دم نیز به دلیل حضور در صحنه نزاع دو ضارب فوقالذکر را قاتل معرّفی کردهاند و قاضی شرع هم با اجرای قسامه، نظر اولیای دم را تأیید نموده است. در این مرحله شخص سومی ابراز داشته که ضربه وارده بر صورت مقتول توسّط او بوده است. اکنون سؤال این است که علی فرض صادق بودن این شخص سوم در ادّعایش، آیا از نظر اسلام بهعنوان شریک در قتل محسوب میشود یا اینکه باید دیه پرداخت کند؟ و در صورتی که وظیفه دیه باشد، لطفاً مقدار دیه (دو سوراخ عمیق در گوشت صورت) را مشخص فرمایید؟
ج. در فرض سؤال، شخص سوم شریک در قتل محسوب نمیشود ولی نسبت به جراحت که به اقرار خود به صورت وارد نموده باید دیه بدهد و مقدار دیهای که باید
بدهد؛ در صورتی که خیلی از گوشت صورت پاره شده باشد سه شتر است و اگر به پرده نازک استخوان رسیده باشد چهار شتر و اگر استخوان نمایان شده باشد پنج شتر و چون در دو جای مختلف بوده دو برابر میشود. والله العالم
س236. در موارد پرداخت فاضل دیه؛ چنانچه اولیای دم علیرغم اصرار بر قصاص، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند و از طرفی به طور عادی نیز امیدی به تمکّن آنان در آینده نباشد، بفرمایید:
1. آیا در اینگونه موارد، قصاص به طور قهری به دیه تبدیل میشود؟
ج. در مورد سؤال، قصاص تبدیل به دیه نمیشود چون حکم آن قصاص است و ثبوت دیه در صورت صلح و تراضی است. پس اگر قاتل راضی نباشد، مطالبه قصاص موقوف به بذل فاضل دیه از جانب ولی دم است وامتناع یا فقر او موجب ثبوت نمیشود بلکه باید قصاص تا زمان تمکّن ولی دم به تأخیر بیفتد. والله العالم
2. چنانچه پاسخ منفی است، در شرایطی که عدم قصاص یا تأخیر آن به مصلحت نباشد و چه بسا عوارض سیاسی و اجتماعی شدیدی در بر داشته باشد، آیا میتوان فاضل دیه را از بیتالمال پرداخت و حکم قصاص را اجرا نمود؟
ج. در فرض سؤال بعید نیست قاضی مجتهد جامع الشرایط چنانچه مصلحت بداند بتواند فاضل دیه را از بیتالمال بدهد یعنی به مجنیعلیه بدهد تا او به جانی بپردازد و قصاص اجرا شود. والله العالم
3. در فرض مسأله، آیا میتوان بدون ردّ فاضل دیه، قصاص را اجرا نمود و فاضل دیه بهعنوان دین بر ذمّه ولی باقی بماند؟
ج. در مورد سؤال بدون ردّ فاضل دیه، قصاص جایز نیست. والله العالم
4. اگر (آنگونه که برخی از فقها میفرمایند) در اینگونه موارد، وظیفه، صبر کردن تا زمان ایسار ولی دم است، در مواردی که ممکن است انتظار قصاص سالها طول بکشد و این امر برای قاتل و خانواده وی موجب عسر و حرج گردد، تکلیف چیست؟
ج. در صورتی که ولی دم قدرت بر پرداخت فاضل دیه نداشته باشد چنانکه گفته شد قصاص باید تأخیر بیفتد و چنانچه تأخیر آن با تشخیص مجتهد جامع الشرایط به مصلحت نباشد، بعید نیست حکم این فرض هم مانند سؤال (2) باشد. والله العالم
س237. در موارد ذیل که جرح و قتل به طور عمد یا غیر عمد توسط یک نفر صورت میپذیرد، آیا حسب مورد قصاص طرف در قصاص نفس و دیه عضو در دیه نفس تداخل میکند:
1. جرح و قتل با ضربه واحد انجام شود؟
ج. در صورتی که قتل و جرح با ضربه واحده باشد، جرح جداگانه دیه ندارد. والله العالم
2. جرح و قتل با دو ضربه یا بیشتر انجام شود. (در این فرض ممکن است ضربات متعدد در زمانهای متفرق یا متوالی انجام شود).
ج. در این فرض نیز در صورتی که قتل مسبّب و معلول ضربات وارده متوالی باشد جراحات وارده جداگانه دیه ندارد. بلی، چنانچه ضربات در زمانهای متفرّق با فاصله نسبتاً زیادی وارد شود که در نظر عرف قتل مستند به بعضی از ضربات اخیری باشد، در این صورت جراحات وارده قبل از ضربات موجبه فوت، دیه دارد. والله العالم