چنان‌كه كل عالم و تمام آفرینش «كلمة‌ الله الكبرى» و «كتابه ‌التكوینى» و «آیته ‌الجامعة» و «اسمه الأعظم» است و دلالت بر ذات جامع جمیع صفات كمال او دارد، افراد و انواع و اجزا و اعضاى این عالم نیز هریك جداگانه، آیه و نشانه حق‌تعالى و كلمه و اسم و فعل و حرف كتاب تكوینى او هستند:

وَلِلّٰهِ فِی كُلِّ تَحْرِیكِهِ                     وَفِی كُلِّ تسْكِینِه شَاهِدٌ[1]

بررسی و توجیه چهارم

امام؛ الگو، نمونه، اُسوه و علامت است كه هر تندرو باید به‌سوى او بازگردانده شود و الّا گمراه مى‌شود، و هر كندرو باید خود را به او برساند و الّا هلاك مى‌گردد.

چنان‌كه از مضمون احادیث بسیارى كه ازطریق شیعه و اهل‌سنّت وارد است^[1]كمال دیگران به او تضمین و تأمین مى‌شود و حركت و سیر همه در راه مستقیم فقط با حركت و سیر او كنترل و تصحیح و تعدیل مى‌گردد.

بررسی و توجیه سوم

اگر تقدیر خداوند قادر حكیم چنان باشد كه برخی از ملائكه، واسطه نزول بعضى بركات و انجام مأموریت‌هایى شده‌اند، فیوض عامّ و خاص به‌واسطه امام به سایرین برسد و امام مجراى فیض باشد، خواه‌ناخواه وجود و بقاى سایر ممكنات كه به فیض الهى حدوث و بقا دارند، به مجراى فیض او كه به تقدیر او از آن مجرا فیض به آنها مى‌رساند مرتبط خواهند بود، و اگرچه در فرض عدم این مجارى فیض، باز هم فیّاضیت خدا - اگر قصورى در مَفاض نباشد - برقرار است.

بررسی و توجیه دوم

چنان‌كه ثابت و مسلّم است، تمام اجزاى عالم امكان به‌سوى موجود ممكن اشرف در حركت است، و به‌عبارت‌دیگر علت غایى عالم امكان و متحرّكات، وجود مخلوق اشرف است. هر عالم مقدمه عالم بعد و عالم كامل‌تر است. چنان‌كه عالم جنین مقدمه عالم دنیا، و عالم دنیا مقدمه عالم آخرت است، و به‌طوركلى هر مادونى مقدمه مافوق، و هر ناقصى براى كامل و هر كاملى براى اكمل و به‌سوى كمال در مسیر حیات و عالم امكان سیر مى‌كنند، تا در عین به فعلیت رسیدن استعداد خاص خود، در مسیر كمالى خود، كمال موجود كامل‌تر‌ را فراهم ساخته و به او بپیوندند.

عالم انسان كه آن را عالم صغیر مى‌گویند، نمونه كل جهان و مجموع عالم است كه آن را عالم كبیر و اكبر مى‌خوانند، چنان‌كه در شعر منسوب به حضرت امیرالمؤمنین(ع) آمده است:

«وَتَزْعَمُ أَنَّكَ جِرْمٌ صَغِیرٌ               وَفِیكَ انْطَوَى الْعَالَمُ الْأَكْبَرُ»^[1]

پیشگفتار

باید توجه داشت كه اصل وابستگى سایر ممكنات به وجود امام(ع) و چگونگى آن و مسائل مشابه آن را، دانشمندان و علماى حكمت و عرفان با دلایل عقلى و فلسفى و عرفانى اثبات كرده‌اند. چنان‌كه به‌وسیله وحى و خبر آنان‌كه با عالم غیب ارتباط و اتصال دارند و از غیب عالم و علم كتاب و روابط نهانى و پنهانى ممكنات با یكدیگر، باذن‌الله تعالى و به عنایت و لطف او، مطلع مى‌باشند نیز ثابت است و طبق همین اطلاعاتى كه ایشان به ما مى‌دهند، فرضاً دلیل عقلى مستقل هم نباشد، به آنچه خبر مى‌دهند اعتقاد پیدا مى‌كنیم.