گنج دعا در ماه خدا
سلسله نوشتار‌های آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله الوارف
درباره ماه مبارک رمضان (10)
بسم الله الرحمن الرحیم
یكی از وظایف و برنامههایی كه روزهداران در ماه رمضان اجرا مینمایند، دعا و مناجات و طلب حوایج از خداوند قاضی‌الحاجات است.
دعا، نجات از ناامیدی
خواندن دعا و طلب خیركردن از خداوند در هر زمان، مستحب و توان‌بخش روان و از اسباب نشاط دل، انبساط خاطر و تجدید قوای فكری و روحی است.
«دعا»، رافع غم و اندوه، غذای مقوّی روح، برطرف‌كننده ناراحتیها، سبب خوشبینی و امّید به آینده و نجات از كابوس ناامیدی است.
دعا، خواندن پروردگار و یاری‌خواستن و حاجت‌طلبیدن از اوست كه انسان فطرتاً از این نعمت بزرگ و رحمت واسعه الهی، بهرهمند است.
بشر، پناهنده قدرت لایزال
بشر ـ هر چه هم قوی و نیرومند باشد ـ در شداید و سختیها به وجود خدا ـ كه برتر از همه و بینیاز از همه و كارساز همه است ـ رو میآورد و به او پناهنده میشود و رفع سختیها و بلاهایی را كه به آن گرفتار شده را از او میطلبد. فطرتش او را به سوی خدا رهبری مینماید و غیر از خدا كارسازی نمییابد: «قُلْ اَرَءَیْتَكُمْ اِنْ اَتاكُمْ عَذابُ اللهِ اَوْ اَتَتْكُمُ السّاعَةُ اَغَیْرَاللهِ تَدْعُونَ اِن كُنْتُمْ صادِقِینَ بَلْ اِیَّاهُ تَدْعُونَ»(1)
اگر افتی به دام ابتلایی * به جز او از كه میجویی رهایی(2)
انسان در پستی و بلندیهای زندگی و حوادث روزگار و در برابر پیشامدهای سخت و ناگوار به مواردی میرسد كه غیر از دعا هیچگونه تكیهگاهی برای خود نمییابد و فقط دعا میتواند ضعف و ناتوانی روحی او را جبران كند.
عقده‌گشایی، نیاز شدید بشر
یكی از چیزهایی كه هر بیمار و گرفتار به آن شایق و مایل است «دعا» است. هر شخص بیمار و هر انسان مبتلا و ناراحت مایل است دوستی داشته باشد كه دردهای خود را با او بگوید و او را از ناراحتیهای خود آگاه ساخته، گرفتاری‌های خود را برایش شرح دهد و آن چه را بر سرش آمده یكایك برای او بازگو كند و به اصطلاح، «عقده‌گشایی» نماید.
یكی از فواید دعا این است كه مؤمن، با خدای مهربان و شنوا، رازها، غصّهها و رنجها و افسردگیهایش را در میان میگذارد و گرفتاری‌های خود را بیكتمان شرح میدهد؛ و از او چارهجویی میكند و میداند كه خدا از هركس به او نزدیكتر است؛ ناله و صدایش را میشنود و او را پاسخ میگوید.
بنده مؤمن، پس از دعا احساس میكند كه آلام درونیاش تخفیف یافته و سنگینی بار اندوه و فشارهای روحیاش سبكتر شده است.
راستی اگر دعا نبود و اگر بندگان راه به دعا نمیبردند و ناچار بودند راز دل و غصّههای خود را بازگو نكنند، چقدر زندگی ناگوار و تلخ میشد و عقدههای روحی، آنان را آزار میداد.
لزوم شکر نعمت دعا
ما باید به خاطر وجود نعمت «دعا»، حمد خدا را به جای آوریم و این نعمت را عزیز و گرامی بداریم.
در دعای «ابی حمزه» است كه: «اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِی اَدعُوهُ فَیُجِیبُنِی وَاِن كُنتُ بَطِیئاً حِینَ یَدعُونِی؛ حمد برای آن خدایی است كه او را میخوانم؛ پس مرا جواب میدهد، هر چند من در جواب او ـ وقتی مرا بخواند ـ كُند هستم.»
و در همان دعا میخوانیم: «اَلْحَمدُللهِ الَّذِی اَسْئَلُهُ فَیُعْطِیَنِی وَاِنْ كُنتُ بَخِیلا حِینُ یَسَتَقْرِضُنِی؛ حمد، مخصوص خدایی است كه از او میخواهم، پس مرا عطا میكند؛ هر چند وقتی از من وام بخواهد بخل می‌ورزم.»(3)
و در فرازهای دیگری از این دعای زیبا میخوانیم: «اَلْحَمدُللهِ الَّذِی اُنادِیهِ كُلَّما شِئتُ لِحاجَتِی وَاَخلُو بِه حَیثُ شِئتُ لِسِرِّی بِغَیرِ شَفِیع فَیَقضِی لِی حاجَتی؛ سپاس مر خدای را كه هر زمان بخواهم برای نیازم او را ندا میكنم و برای راز گفتن با او خلوت مینمایم؛ بدون این كه شفیعی داشته باشم، پس حاجتم را برمیآورد.»
آری! دعا، همّت را بلند، اراده و تصمیم را استوار، و انسان را در برابر حوادث بزرگ و مصایب جانكاه مجهّز و بیمه میسازد.
دعا، وسیله تهذیب باطن و نشان از شعور دعا كننده به فقر و نیازش به خدا و باعث رسوخ صفت تواضع و فروتنی و افتادگی و پرهیز از تكّبر و گردنكشی است.
راجع به دعا و آثار و بركات و شرایط و آداب آن در این مجال نمیتوان حقّ سخن را ادا كرد و علاوه بر آن از عهده ضعیفانی چون من نیز خارج است.
از جمله اخبار درباره «فضیلت دعا» این روایت است: «الدُّعاءُ مخُّ العِبادة؛ دعا مغز و حقیقت بندگی و پرستش است.»(4)
و نیز در حدیث دیگر است: «اَلدُّعاءُ سلاحُ المُؤمِنِ وَعَمُودُ الدِّینِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالاَرْضِ؛ دعا اسلحه مؤمن و ستون دین و نور آسمانها و زمین است.»(5)
پر واضح است كه ماه رمضان، بهار دعا و موسم آن است. افراد ناامید، شكست خورده، گرفتار، بینشاط و ناراحت، كم صبر و بیشكیب در این ماه از بركت دعا و توجّه به رحمت واسعه الهی امیدوار، با نشاط، بردبار و شكیبا گردیده و از نو با روح شكستناپذیر، در میدان حیات و زندگی به فعّالیّت و كوشش مشغول میشوند.
ماه رمضان به انسان این نوید را میدهد كه نباید در كشاكش دشواریها و سختیهای این جهان خود را ببازد و از دست و پنجه نرم كردن با حوادث عالم بیمناك گشته و مغلوب پیشامدها گردد.
خواندن دعای ابی حمزه، افتتاح و دعاهای دیگر، چنان شخص را گرم و پرشور و سرشار از نشاط و معنویّت میسازد كه تمام مصائب دنیا را فراموش كرده و وجودش غرق خوشبینی و خوش گمانی به آینده میشود و همان طور كه در حدیث است این گونه دعاها ـ كه در ماه رمضان رسیده و نمونههای آن در ماهها و مواقع دیگر نیز زیاد است ـ سلاح و زره مؤمن است و وجود او را در برابر حوادث، بیمه قطعی كرده و روحش را غیرقابل نفوذ قرار میدهد.
سرتاسر دعای ابی حمزه، برنامه تسلیح اخلاق واقعی و درس رضا و تسلیم و قناعت و توكّل و حبّ به خدا و پیغمبر خدا و اولیای دین است. همان سلاح و زرهی كه مجاهدان اسلام با آن به جهاد دشمنان خدا میرفتند و آنها را ـ كه غرق سلاح و زره بودند ـ شكست میدادند و اسلام را بر كفر غالب میساختند.
خواننده عزیز و روزهدار ارجمند! از برنامههای دعایی این ماه استفاده كنید. وقت را غنیمت بشمارید. فرصت را از دست ندهید كه: «الفرصة تمرّ مرّ السّحاب»(6) با خدا سخن بگویید و سپاس و ستایش او را -كه شایسته‌ی سپاس و ستایش است- به جای آورید. از دعا روی نگردانید و اظهار تكبّر ننمایید که خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «اِنَّ الَّذِینَ یَستَكبِرُونَ عَن عِبادَتِی سَیَدخُلُونَ
جَهَنَّمَ دَاخِرِین»(7)
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سوره انعام، آیه 40 و 41؛ بگو: «به نظر شما، اگر عذاب خدا شما را در رسد یا رستاخیز شما را دریابد، اگر راست گویید، كسی غیر از خدا را میخوانید؟» [نه،] بلكه تنها او را میخوانید، و اگر او بخواهد رنج و بلا را از شما دور میگرداند، و آنچه را شریك [او] میگردانید فراموش میكنید.
2. از مرحوم آیت‌الله والد قدّس سرّه نویسنده گنج دانش.
3. اشاره به آیه كریمه: (مَن ذَاالَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرضاً حَسَناً).
4. حدیث نبوی; بحارالانوار، ج 93، ص 300.
5. كافی، ج 2، ص 468.
6. فرصت‌ها همچون ابر می‌گذرد.
7. سوره غافر، آیه 60؛ در حقیقت، كسانی كه از پرستش من كبر می‌ورزند به زودی خوار در دوزخ در میآیند.