پنجشنبه: 1403/01/9
نسخه مناسب چاپSend by email
عقد اخوّت، اثبات ولايت و مايه اتحاد امّت
نوشتاري از حضرت آيت الله العظمي صافي بمناسبت 12 ماه رمضان روز عقد اخوّت

اشاره: روز دوازدهم ماه مبارك رمضان، یكی از روزهای مبارك است كه در آن، افضلیت و برتری امیرالمؤمنین علی علیه السلام بار دیگر بر همگان ثابت شد و بنا بر نقل شیخ مفید در مسار الشیعة، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در قالب عقد اخوت بین مؤمنین و بین خود و امیرالمؤمنین علی علیه السلام، به همگان فهماند كه جز علی علیه السلام كسی شایستگی پیشوایی بر مسلمین را ندارد. شرح این واقعه تاریخی را در نوشتار آیت الله العظمی صافی مدظله می خوانیم:
***
یكی از مسائلی كه پیامبر اكرم صلّی الله علیه وآله از آغاز دعوت به آن توجه و عنایت خاصی داشتند، مسأله اخوّت دینی بود تا جایی كه آن را از اركان مهم و پایه‌های استوار اجتماع زنده مسلمانان می‌دانستند و به وسیله آن، كینه‌ها و دشمنی‌های دیرینه را از بین بردند.
از جمله كارهایی كه به منظور جوشش و همبستگی كامل‌تر و بیدار شدن شعور اسلامی و حكمت‌های دیگر انجام دادند، این بود كه بین هر دو نفر از مهاجرین، عقد اخوّت بستند؛ چنان‌كه بین هر دو نفر از مهاجرین و انصار نیز پیمان برادری برقرار كردند.

بنابر نقل شیخ مفید در مسار الشیعة، در روز دوازدهم ماه مبارك رمضان، پیامبر اكرم صلّی الله علیه وآله بین اصحاب، عقد اخوّت قرار داد و بین خود و علی علیهما السّلام نیز پیوند برادری برقرار كرد.
بین هر دو نفر كه با هم تجانس داشتند و از لحاظ افكار و آرا به هم شبیه بودند، عقد اخوّت برقرار شد و با این كار در حقیقت، خانواده‌ها و قبایل و عشایر، به هم مرتبط و متّصل شدند.
این اقدام پیامبر صلّی الله علیه وآله هم از جنبه سیاسی و اجتماعی هم از جهت به هم پیوستن جامعه نوزاد اسلامی، بسیار با ارزش و سودمند بود و زمینه‌ای برای اخوّت عامّ مسلمانان و برادری همگانی و جهانی جامعه بشریّت شد.
البته چنان كه از كتب تاریخ و حدیث استفاده می‌شود، عقد اخوّت چندین بار صورت گرفت: یك بار بین مهاجرین ، یك بار در ابتدای ورود به مدینه طیّبه بین مهاجر و انصار ، و بار دیگر هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَة)، در «یَوْمُ الْمُباهَلَة».
و اما موضوعی كه در این صحنه‌های مودّت‌ساز و محبّت‌آفرین، جالب و با اهمّیّت بود، انتخاب حضرت علی علیه السّلام توسّط پیامبر صلّی الله علیه وآله به برادری خود بود.
پیامبر صلّی الله علیه وآله همه را با هم برادر كرد و به گفته بسیاری از مورّخان و محدّثان، افرادی را كه هم طراز و هم رتبه بودند، برادر قرار داد.
بر این اساس، برای خود نیز باید برادری انتخاب می‌كرد. به راستی آن كس كه لایق و شایسته این مكرمت باشد، كیست؟ و آن كس كه بتواند، قرین و هم طراز پیامبر صلّی الله علیه وآله باشد (جز در مقام نبوّت) چه شخصیّتی است؟
این انتخاب، یك انتخاب ساده نبود. یقیناً پیامبر صلّی الله علیه وآله كسی را برای خود انتخاب می‌كرد كه از هر جهت شایسته باشد؛ برادری كه همفكر و هماهنگ و هم زبان با او باشد و نسبت به جان و مال و هر چه دارد فداكار باشد و بتواند حقّ برادری رسول خدا را ادا كند.
آری، به غیر از علی، كسی لایق چنین مقامی نبود كه پیامبر در حقّش فرمود: «اَنْتَ مِنّی بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی اِلّا اَنَّهُ لا نَبِیّ بَعْدی»
علاوه بر علمای شیعه، محدّثان مشهور و مورّخان معروف و نویسندگان كتب سیره اهل سنّت، مانند «حلبی»، «زینی دحلان» و «ابن هشام»، حدیث اخوّت را روایت كرده‌اند.
هر كس كه درباره این موضوع، به كتب شیعه و سنّی رجوع كند، یقین حاصل می‌كند كه پیامبر صلّی الله علیه وآله از بین همه اصحاب و خویشان، یگانه كسی را كه به اخوّت و برادری خود برگزید، علی علیه السّلام بود و هر كس جز علی چنین ادّعایی كند، كذّاب و دروغگو است؛ چنان كه احدی نیز به جز علی علیه السّلام ادّعای این فضیلت را نكرد و این امتیاز كه متضمّن سایر فضایل است، مخصوص آن حضرت می‌باشد. پیامبر صلّی الله علیه وآله انتخاب خود را در چندین مكان مختلف صریحاً اعلام فرمودند:
1. هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین؛
2. هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین و انصار؛
3. هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةُ)؛
4. روز مباهله.
این انتخاب، بر اساس وحی و انتخاب خدا بود. خدا بین پیامبر صلّی الله علیه وآله و علی علیه السّلام برادری قرار داده بود؛ چنان كه در «لیلة المبیت»، شبی كه مشركان می‌خواستند پیغمبر را بكشند و علی جان خود را فدای جان پیامبر كرد و در بستر آن حضرت خوابید ـ به شرحی كه در كتب معتبر اهل سنّت است ـ خدا در ضمن وحی كه به جبرییل و میكاییل كرد، فرمود:
«اَفَلا كُنْتُما مِثْلَ عَلی بْنِ اَبیطالِب اخَیْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّد»
در سیره «ابن هشام»، از «ابن اسحاق» روایت شده است كه پیامبر صلّی الله علیه وآله بین اصحابش از مهاجر و انصار، برادری برقرار كرد. سپس فرمود: پناه بر خدا كه از پیغمبر سخنی كه نفرموده باشد، بگویید.
«تَآخَواْ فِی اللهِ اَخَوَیْنَ اَخَویْنَ؛ در راه خدا، دو نفر دو نفر با یكدیگر برادر شوید.» سپس دست علی بن ابیطالب را گرفت و فرمود: «هذا اَخی؛ این برادر من است.»
پس رسول خدا صلّی الله علیه وآله سَیِّدُ الْمُرْسَلینَ وَاِمامُ المُتَّقینَ وَرَسُولُ رَبِّ الْعالَمینَ كه نظیر و مانندی در بین بندگان خدا ندارد، با علی بن ابی طالب برادر هستند.
«ابن اثیر» در «اُسْدُ الْغابَه» می‌گوید: پیامبر صلّی الله علیه وآله دو مرتبه بین خود و علی علیه السّلام برادری قرار داد، زیرا بین مهاجرین برادری قرار داد و سپس بین مهاجر و انصار، و در هر بار به علی علیه السّلام فرمود: «اَنْتَ اَخی فِی الدُّنْیا وَالاخِرَة؛ تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.»
متون و اسناد احادیث اخوّت در جوامع سنّی و شیعه بسیار است، به طوری كه در كتب «سنن ترمذی»، «ابن ماجه»، «مستدرك» و «تاریخ طبری»، «مسند احمد»، «مجمَعُ الزواید»، «طبقات ابن سعد»، «الدر المَنْثُور»، «ریاض النَّضرة» و «فضائل الخمسة»  به طور مفصّل شرح داده شده است.

پنجشنبه / 19 تير / 1393