بشر دنیای مادّی، انسان عصر فضا، جهان سركش و رها شده از التزامات اخلاقی، جوامع ماشینی و اجتماعات سرمایهداری كه شب و روز از كار و كوشش برای یك زندگی پر از حرارت مادّی آرام نمیگیرند؛ جوامعی كه در آن رشتههای محكم و استوار فضیلت، پاكدامنی و عفاف یكی پس از دیگری گسسته میشود، هر روز ناراحتیهای روحی و فكری و بیاعتمادی تازهای بر سرشان سایه میافكند.
خیانت و شهوت‌رانی به سر حدّ افراط رسیده است؛ به گونهای كه تاریخ بشر مانند آن را به خود ندیده است.
وضع واقعی برخی انسان‌ها در آخرین مرتبه‌ی انحطاط و پستی و سقوط قرار گرفته و شرافت آنها لكّه‌دار شده و بلكه از میان رفته است؛ چرا كه خوشبختترین آنان در منطق و مكتب مادّیگری، كسی است كه در اجتماعات شهوت‌رانی، و در بین مردان پست و كثیف بیشتر و برهنهتر، آشكار شود و با بوالهوسان هم پیاله گردد و از این رهگذر و از طفیل این روابط به ظواهر زندگی خود سر و سامان داده و شكم خود را سیر سازد.
در پارهای از نقاط، وضع به طوری است كه زن بدبخت، خواه و ناخواه باید خود را تسلیم امیال حیوانی مردان متجاوز سازد؛ و اگر این موازین اخلاقی كه هنوز پرتو ضعیفی از آن، بر دلها میافتد از میان برود و این نور خفیف عفّت و پاكدامنی و احترام به ناموس و زن و التزام به انجام غریزه جنسی از طریق ازدواج مشروع از بین برود، و اگر یك برنامه تربیتی اسلامی همه جانبه كه رهبر و راهنمای بانوان به عفاف و پاكدامنی، تعدیل غریزه جنسی، حفظ موجودیّت و شخصیّت ارجمند زن موجود نباشد و یا به اجرا در نیاید، زن هیچگونه استقلالی نیافته و برای جلوگیری از تجاوز به او هیچ قانونی و قدرتی دست به اصلاح نخواهد زد و باید به حكم اجبار، به هر پستی و ننگی تن در دهد. تصوّر مفاسدی كه از تعقیب روش «اختلاط زن و مرد» در اجتماع كنونی بشریت پدید میآید، واقعاً سرسام آور است.
بیشك، آرامش و آسایش مصنوعی ـ كه با سرگرمیها، شب نشینیها، و مواد تخدیركننده قوای عقلی و روحی فراهم میشود ـ نمیتواند بشر را سیر و قانع سازد، و افرادی كه بدین ابزار متوسّل میشوند از بهتر زیستن واقعی كه با آرامش و سكون روحی و اطمینان قلبی توأم باشد، دورتر میشوند.
در چنین جهانی كه تشریح ناكامیهای آن در این مجال ممكن نیست و آن چه میشنویم و میبینیم گوشهای از بدبختیهای جهان انسانی است، یگانه راه علاج برای آرام‌كردن روح بشر، توسّل به نیروی ایمان، تقوا، تقویت قوای اخلاقی و كنترل غرایز حیوانی است.
مللی كه در زور و قدرت مافوق دیگران‌اند و مللی كه ضعیف و خودباخته و غارت‌زده هستند، و بالاخره تمام انسانهای عصر ما، برای رسیدن به یك حال معتدل، و توازن روحی و برای رفع این همه نگرانیها و تأمین زندگی آرام‌بخش به برنامههایی اطمینان‌بخش، بیش از انسانهای سالها و قرون پیش نیاز دارند.
تمام برنامههای دینی برای تكمیل و ترقّی انسانیّت و تقویت اراده پیریزی شده و حبّ فضیلت، بشردوستی و راهنمایی به سوی اهداف عالیتر از اهداف مادّی را مدّ نظر دارد.
یكی از مهم‌ترین این برنامهها، همین برنامه «روزه ماه رمضان» است. آیا میدانید و هیچ فكر كردهاید كه اجرای این برنامه در هر سال تا چه حدّ انسان را به خود باز میگرداند و ضمیر فرد را آگاه و شعورش را بیدار میسازد؟
آیا اندیشیدهاید كه اجرای برنامه ماه رمضان توسّط انسانهایی كه در عصر ما گرفتار مسایل مادّی وحیوانی، مسابقات بیهوده، شهوترانیهای بینهایت شرمآور، شركت در مجالس لهو و لعب و رقص، و صدها آفت دیگر شدهاند، چه آثار نیك و سودمندی دارد و چگونه آنان را از منجلاب این پلیدیها نجات میدهد؟
كسانی كه در طول سال به واسطه اشتغالات مادّی حتّی برای لحظهای فرصت توجّه به امور روحانی را نداشتهاند و از وجدان انسانی خود جدا شده و موج اجتماع، آنان را از این سو به آن سو پرتاب كرده و پناهگاه و آسایشگاهی نیافتهاند، اكنون در پناه ماه رمضان میآرمند و در لذایذ روحانی و معنوی غرق میشوند؛ با خدا مناجات كرده و دعا میخوانند: «اَللُهَّم اِنّی اَسئَلُكَ اِیماناً تُباشِرُ بِه قَلبِی ...»(1) گریه كرده و اشك میریزند؛ و با روحی سرشار از امیدواری عرض امید نموده و دعای: «اِلهِی لَو قَرَنتَنِی فِی الاَصفاد، وَمَنعَتَنِی سَیبَكَ بَینَ الاَشهاد، وَدَلَلتَ عَلی فَضائِحِی عُیونَ العِباد ما قَطَعتُ رَجائی مِنكَ، وَمَا صَرفتُ تَأمیلی لِلعَفوِ عَنكَ أنَا لاأنسی أیادیَك عِندی»(2) را زمزمه میكنند كه دین، منبع امید و خدا مصدر تمام خیرات است و غیر از این مادّیّات، غیر از جنگها و مسابقهها، خیانتها و جنایتها، استثمارها، پردهدریها و بیغیرتیها كه خستهكننده روح و تاریك كننده باطن و باعث تضعیف اعصاب و پرده خرد و بینش و كشنده غیرت و مردانگی و شخصیّت است عالم دیگر و لذّتهای بهتری وجود دارد.
میفهمند كه آدمیزاد میتواند به مادّیّات بیاعتنا باشد؛ و در مقابل شهوات، امیال تشنگی و گرسنگی، زبان، چشمچرانی و... سر خم نكند.
میفهمند كه آرامش واقعی روح، در یاد خداست، و در عالم فضایل انسانی صفاتی مانند: راستی و درستی، شكیبایی، بشر دوستی، خدمت به هم نوع، دانش پژوهی، نیكوكاری، فروتنی و دادگری وجود دارد؛ و مزاحمت، دشمنی و كینه، جنگ، بیخانمان كردن و صفاتی از این قبیل در آن راه ندارد.
عالم فضایل، عالمی است كه هر چه بشر، عالی همّت و بلندنظر باشد، زودتر در آن به مقصد میرسد.
راستی، كدام مدرسه و چه مكتبی برای تربیت این بشر، بهتر از ماه رمضان است؟
در ماه رمضان؛ شعائر اسلام ـ كه شعائر انسانیّت و فضیلت است ـ زنده میشود. نماز جماعتها رونق یافته و در آن مساوات اسلامی و حسّ هم ردیفی و هم قدمی آشكار میشود.
غرورها، خودخواهیها، كبرها و طمعها و حسدها همه در ماه رمضان ضمن اجرای برنامههایی از قبیل: ادعیه، مجالس وعظ و خطابه و... به اندازه قابل توجّه ضعیف یا نابود میشود.
اگر كسانی كه مادّیّات، چشم بصیرت آنان را كور كرده، این برنامههای اسلامی را انجام دهند و از لذایذ مادّی كنارهگیری نموده و به حال معنوی خود برسند، در یازده ماه دیگر سال نیز از حدود اعتدال، چندان تجاوز نمیكنند.
ادعیهای كه در ماه رمضان میخوانیم، هر یك درسی آموزنده و راهنمایی برای توجّه به مصالح عموم و آسایش همگان است. این جملهها، گویای احساسات و خواستههای روزهدار است: «اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورِ. اَلّلهُمَّ اَغْنِ كُلَّ فَقیر اَلّلهُمَّ اَشْبِعْ كُلَّ جائِع ...»(3)
ما باید از ماه رمضان حداكثر استفاده را برده و شكر این خوان گسترده و نعمت بیدریغ را به جای آوریم و از موائد و غذاهای روحی آن بهرهمند گردیم.
پی‌نوشت‌ها:
1. خدایا! از تو درخواست می‌کنم ایمانی ثابت که همیشه در قلبم برقرار باشد.
2. از دعای ابی حمزه : معبود من! اگر مرا در قیود در بند كنی، و در بین گواهان عطایت را از من بازگیری؛ و چشمهای بندگان را بر رسواییهای من دلالت دهی; و فرمان دهی مرا به سوی آتش برند، و میان من و نیكان حایل شوی، امیدم را از تو نمیگیرم و آرزویم را از عفو تو برنمیگردانم. و دوستی تو از دلم بیرون نمیرود. من نعمت‌های تو را ـ كه در نزد خود دارم ـ فراموش نمیكنم.
3. خدایا! بر اهل قبول شادی و سرور عطا کن، خدایا هر نیازمندی را بی‌نیاز کن خدایا هر گرسنه‌ای را سیر کن.