پنجشنبه: 1403/01/9
نسخه مناسب چاپSend by email
طعم آزادی در ماه رمضان سلسله مقالات مرحوم آیة الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره در ماه مبارک رمضان (شماره 11)
طعم آزادی در ماه رمضان، به مناسبت ماه مبارک رمضان (11)
بازنشری از نوشتار مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره

 

حضرت  مولای متّقیان علیه السلام رهبرآزادمردان و آزادی خواهان می فرماید: «أَلَا حُرٌّ یَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ آیا آزاده ای نیست كه این بازمانده غذای دهان دیگران (دنیا) را برای اهلش بگذارد؟ به درستی كه برای جان های شما بهایی غیر از بهشت نیست؛ پس آن را به غیربهشت نفروشید.(1)
نظامی شاعر حكیم می گوید:
دگرباره پرسید آن شهریار * كه: «تو كیستی من كیم در شمار؟!»
چنین داد پاسخ سخن گوی پیر * كه: «فرمان دهم من، تو فرمان پذیر!»
مرا بنده‌ای هست نامش هوا * دل من به آن بنده فرمانروا
تو آنی كِی آن بنده را بنده ای * پرستار ما را پرستنده ای!

* تقاوت بنده و آزاد
بسا افرادی كه داد آزادی خواهی دارند و دیگران را به آزادی می خوانند و بی آن كه توجّه داشته باشند، اسیر و بنده هستند و از خود اختیاری ندارند.
بسیاری از اشخاص كه آزادی و حقوق دیگران را پایمال كرده و آن را دستخوش امیال و اراده خود ساخته و خود را بر ملل و جوامع، فرمانروای مطلق می شمارند نیز از نعمت آزادی محروم هستند.
این هر دو دسته بنده اند و مقیّد و مملوك؛ امّا نه بنده و مملوك یك تن؛ نه بنده ای كه جسمش در اختیار غیر باشد و فكر و اندیشه اش در اختیار خودش.
اینان بنده هوا، بنده پول، مال، اسب، اشتر، گاو، الاغ، گوسفند و بنده مقام هستند. غلام حلقه به گوش شهوت، غلام اربابان قدرت و كدخدایان، حاكمان و امیران، بنده مقاصد رذیله و اشیای خسیسه و بنده عادات و خرافات هستند. بندگانی كه علاوه  بر جسمشان، روح و فكرشان نیز بنده است و همه چیزشان در بند افتاده و از آزادی واقعی و استقلال روحی و فكری بویی نبرده اند.
عادت به خوردن و نوشیدن، عادت به شهوت رانی، قمار، شراب، میگساری، شب نشینی های زیان بخش، سیگار و دخانیات، ظلم و ستم، و بی اعتنایی به ضعیفان و زیردستان و... آنها را چنان اسیر و مقیّد كرده كه، نجات از این طلسم عادات را غیرممكن می دانند.
در میدان سیاست، در عرصه مبارزات ورزشی و در لشكركشی، پیروز می شوند و حریف را بر زمین می زنند؛ امّا در میدان مبارزه با عادات و آزادشدن از قیود هواوهوس، بیچاره و مغلوب، شكست خورده و بر زمین افتاده اند.
چنین  كسانی، خود و انسانیّت خود را در اسارت عادات انداخته و نتوانسته اند از وادی تنگ و تاریك بندگی و بردگی مخلوقاتی مانند خود، با بال همّت پرواز كرده و در باغستان آزادی واقعی، وارد شوند.
برنامه كار روز و شب و حاصل زندگی آنها انجام یك سلسله عادات و تكرار مكرّرات است و به طور خلاصه حیات آنها مصداق سخنی است كه از «روسو» نقل شده است: «انسان، بنده و برده متولّد می شود و بنده و برده می میرد.»
روز ولادت او را در قماط می پیچند و روز مرگ، او را در كفن قرار می دهند. [و در دل خاك پنهان می كنند] و در میان این دو روز، بنده و اسیر و مملوك و خاضعِ عادت است. آیا كسی كه تمام عمرش را در لهوولعب و بازی به سر می برد، و نمی تواند دمی از آن، خود را كنار بكشد، آزاد است یا بنده؟!
آیا كسی كه دست از قمار برنمی دارد و شب ها را تا نزدیك سحر بر سر سفره قمار، مال و وقت عزیز خود را به باد فنا می دهد، بنده است یا آزاد؟! آیا شخصی  كه جام شراب را ـ  با آنكه به زیان های خانمان  براندازش واقف است  ـ مثل آب گوارا می نوشد، بنده است یا آزاد؟! آیا آن‌كه نمی تواند از زندگی تجمّلی و از طعام های رنگارنگ سفره اش و از لباس های گران بها و متنوّعش، چیزی كم بگذارد و از همنوعان خود ـ  كه درمانده و گرفتار، مستمند، بیمار، زلزله زده و مبتلا هستند  ـ دستگیری و به آنها كمك نمی كند، بنده است یا آزاد؟!
آیا كسی  كه برای مقام و منصب، حفظ ریاست و برای تجمّلات بیش  از حد و شكم پرستی، حقوق ضعفا را پایمال و دسترنج كارگران را غارت می كند و از رشوه خواری و دزدی از بیت المال مسلمین، باك ندارد آزاد است یا بنده؟!
آیا این است زندگی آزاد و شرافتمندانه انسان؟!

* اسلام و آزادی بشر
یقیناً این گونه افراد، بنده اند و آزادساختن آنان، از آزادكردن رقیق و عبید دشوارتر است، چنانچه دین اسلام برای آزادی غلامان و كنیزان كوشش های ثمربخشی نموده و برنامه های سودمندی تنظیم كرده و آن را از عبادات بزرگ قرار داده است و حتّی در بعضی موارد، حكم به وجوب آن نموده و در موارد دیگر، به طور استحباب آن را از مسلمانان خواسته است، برای آزادكردن این ممالك فكری و بندگان و غلامان واقعی نیز برنامه های وسیعی را پیشنهاد كرده تا بشر را از بند استعباد، عادات رذیله و هوای نفس آزاد سازد و همان گونه كه در قرآن ذكر شده، یكی از اهداف دعوت حضرت خاتم الانبیا (ص)  برداشتن این گونه بارها از روح و فكر بشر است: «وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی كَانَتْ عَلَیْهِمُ»(2) و تا بشر به این آزادی نرسد طعم آزادی را نمی چشد و در سایر امور كسب آزادی نمی كند.

* روزه، برنامه آزادی‌بخش
یكی از برنامه های آزادی بخش اسلام، «روزه» است. روزه، آدمی را از بند عادات حیوانی آزاد می سازد و او را به سوی ملكوت اعلی پرواز می دهد:
طَیَران مرغ دیدی تو ز پای بند شهوت
به درآی تا ببینی طیران آدمیّت
خور وخواب و خشم و شهوت شَغَب  است و جهل و ظلمت
حیوان خبر ندارد زِ جهان آدمیّت!
فرد مسلمان به قصد روزه، سحر از میان بستر آرام خواب، برای خوردن سحری و انجام عبادت و خواندن دعا و نماز برمی خیزد و از قید خواب و عادت به استراحت، آزاد می شود و در تمام مدّت روز از تحت سیطره و تسلّط جسم و غرایز حیوانی و عادت به خوردن و نوشیدن، خود را بیرون می كشد و طلسم هوا و هوس را می شكند و از خوردن غذاهای لذیذ و میوه های شیرین و خوش طعم و نوشیدنی های خنك و گوارا خودداری می كند و به عادات روزهایی كه روزه نبود، نمی اندیشد و برنامه های غذایی روزانه را ترك كرده و فكر و عقل و وجدانش را آزاد می سازد و خود را در افقی عالی تر و نورانیّت و روشنایی دیگر می بیند. ادعیّه ای را كه جهت ماه رمضان و برای مواقع سحر و روز و شب، وارد شده، می خواند؛ ادعیّه ای كه اغلب دارای جملات آموزنده، حقیقت و روح آزادی است.
ادعیّه ای كه عقیده توحید را با جان و روان و وجدان آمیخته می سازد و خواننده را از بندهای گران اخلاق زشت و صفات ناپسند نجات داده و به صفات پسندیده و اخلاق كریمه دعوت می نماید.
روزه دار عزیز و برادر مسلمان! از ماه رمضان، درس آزادی بگیر و نخست از عادات زشت و تقیّدات بیجا، خود را آزاد ساز و بدان  كه یكی از مقاصد اسلام، آزادی افراد و جماعات از یوغ حكومت های مستبد و سلطه های فردی و شخصی است.
این گونه آزادی، هدف مقدّس تمام انبیاست و همان سان كه قرآن كریم بیان می دارد، آنها برای آزادی بشر مبعوث شده اند: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»(3)
مشاهده می كنید كه چه معانی بزرگ و آزادی بخشی در این آیه نهفته و چگونه با نهایت صراحت و قاطعیّت، پرستش غیرخدا و استعباد و شرك و طاغوت پروری را محكوم كرده است.
این است اساس آزادی اسلامی  كه هیچ كس و هیچ مقامی حقّ  گردنكشی و زورگویی ندارد و هیچ كس نمی تواند دیگران را فرمان بر خود و خاضع جلال و جبروت مادّی خود سازد و طبق خواسته و هواوهوس خود، مانند دوران جاهلیّت وپیش از اسلام بر دیگران فرمان روایی كند.
كسانی كه در برابر این افراد، خاضع می شوند، از دستور صریح این آیه محكم قرآن تخلّف می كنند و سران قدرت را به گردنكشی، خودكامگی و فساد، تشویق می نمایند.
دین اسلام همواره آزادی كشی، تكبّر، بلندپروازی و استعلای فرد بر دیگران را به شدّت مورد نكوهش قرار داده و ابطال فرموده است؛ چنانچه این آیه شریفه بیان می دارد: «تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَایُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ؛
آن سرای آخرت را برای كسانی قرار می دهیم كه در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش] از آن پرهیزكاران است.» (4)
كلام الهی و احكام و قوانین خدا باید بر همه  چیز و همه  كس و بر هر قانون بشری، سیطره داشته و حاكم باشد و كلام مؤمنان و مقصد و هدف آنان، ترویج و بلندآوازه شود.
بیشتر شقاوت ها، و بدبختی های بزرگ، ناشی از عدم درك حقیقت آزادی و حریّت اسلامی و یا عدم استقامت در راه آن است. ازاین رو، كسانی كه به این درك و استقامت، موفّق نمی شوند، تكبّر و گردنكشی و استعباد دیگران را می پذیرند و با اظهار تملّق در برابر متكبّران و گردنكشان، بر كبر و طغیان آنان می افزایند؛ درحالی كه اسلام از تمام افراد بشر دعوت می كند تا در برابر خدا و حكومت خدا خاضع باشند.

* لزوم توجه به آیات توحیدی
آنچه باعث تأسّف است، این است كه مسلمانان به آیات توحید قرآن كمتر توجّه دارند و از میوه های درخت طیّبه توحید، كمتر تناول می كنند.
روزه دار عزیز! با دقّت در آیات شریفه:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ  * الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً،  وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً  لَكُمْ فَلَا تَجْعَلوُا لِلّٰهِ أَندَاداً وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ ای مردم، پروردگارتان را كه شما، و كسانی را كه پیش از شما بوده اند آفریده است، پرستش كنید؛ باشد كه به تقوا گرایید. همان [خدایی] كه زمین را برای شما فرشی [گسترده]، و آسمان را بنایی [افراشته] قرار داد؛ و از آسمان آبی فرود آورد؛ و بدان از میوه ها رزقی برای شما بیرون آورد؛ پس برای خدا همتایانی قرار ندهید، درحالی كه خود می دانید.»(5)
درمی یابیم كه چه حقایق بزرگ و معانی بلندی در آن درج شده است. این آیه، عموم بشر و انسان ها را مخاطب قرار داده و به پرستش آفریدگار یگانه و ترك شرك دعوت می كند، و عالی ترین مفهوم آزادی را به بشر عرضه می دارد.

پی‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، حکمت 456 (ج4، ص105)؛ ر.ک: ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص391؛ مجلسی، بحارالانوار، ج70، ص132 ـ 133.
2. اعراف، 157. «و از [دوش] آنان قیدوبندهایی را كه بر ایشان بوده است برمی دارد»
3. نحل، 36. «و درحقیقت، در میان هر امّتی فرستاده ای برانگیختیم [تا بگوید:] خدا را بپرستید و از طاغوت بپرهیزید»
4. قصص، 83.
5. بقره، 21 ـ 22.

جمعه / 3 فروردين / 1403