5ـ خطر ارتجاع

این خطر از تمام مخاطراتی كه در آن روز جامعه مسلمانان را تهدید می‎كرد، مهم‌تر و شكننده‎تر بود.

عفریت ارتجاع و بازگشت به عصر شرك و بت‌پرستی و جاهلیت، اندك‌اندك قیافه منحوس و مهیب خود را نشان می‎داد.

زور سرنیزة بنی‌امیه، نقشه‎های وسیع آنها را در سست كردن مبانی دینی جامعه و الغای نظامات اسلامی و تحقیر شعائر دینی، اجرا می‎كرد.

عالم اسلام مخصوصاً مراكز حساس و موطن رجال بزرگ و باشخصیت مثل مكه، مدینه، كوفه و بصره در سكوت مرگبار و خفقان شدید فرو رفته بود.