محل و شأن نزول
سیوطی در الاتقان[1] و الدرّ المنثور[2] از ابیعبید از محمد بن کعب نقل کرده که سوره مائده در حجّة الوداع مابین مکه و مدینه نازل شد، و جایی دیگر در الاتقان[3] و الدرّ المنثور[4] از ترمذی، حاکم، احمد و ابیعبید در فضائل و نحاس در ناسخ و نسائی، ابنمنذر، ابنمردویه و بیهقی در سنن از عایشه نقل کردهاند که آخرین سورهای که نازل شده سوره مائده است و از احمد، ترمذی، حاکم، ابنمردویه و بیهقی از عبدالله بن عمر نقل کردهاند که آخرین سورهای که نازل شده سوره مائده و فتح است.[5]
و در الدّر المنثور از ابیعبید از ضمره و عطیه روایت کرده که هر دو گفتند که پیغمبر(ص) فرمود: «آخر قرآن از جهت نزول، مائده است» و از ابیمیسره نیز همین مضمون را نقل کرده است. مکان و زمان و شأن نزول آیه بنا به نقل کثیری از علمای «اسباب النزول» و مفسرین، این آیه کریمه در غدیر خم در روز هجدهم ذیالحجّه در شأن امیرالمؤمنین علی(ع) نازل شده است.
از جمله واحدی در اسباب النزول[6] به سند خویش از ابیسعید
خدری روایت کرده است که گفت: این آیه ﴿یَا أَیَّها الرَّسُولُ ...﴾ روز غدیر خم در شأن علی بن ابیطالب(ص) نازل شد.
سیوطی در الدرّ المنثور[7] از ابنابیحاتم، ابنمردویه و ابنعساکر از ابیسعید آنچه را واحدی از او روایت کرده است و از ابنمردویـه از ابنمسعود نقل کرده است که گفت: ما در عهد رسول الله(ص)این آیه را به این نحو قرائت میکردیم:
و در الغدیر از سی نفر از علما و بزرگان محدّثان اهل سنّت نقل کرده است که همه در کتابهای خود نزول آیه را در غدیر خم در تبلیغ ولایت علی(ع) روایت نمودهاند.
[1]. سیوطی، الاتقان، ج 1، ص60.
[2]. سیوطی، الدرّ المنثور، ج2، ص252.
[3]. سیوطی، الاتقان، ج1، ص84.
[4] . سیوطی، الدر المنثور، ج2، ص252.
[5]. مقصود از سوره فتح ﴿إِنّا فَتَحْنَا﴾ که سوره فتح کبری نامیده شده نیست، بلکه مقصود سوره ﴿إذَا جَاءَ نَصْرُ اللهِ وَالفَتْحُ﴾ است که به سوره فتح صغری موسوم است.
[6]. واحدی، اسباب النزول، ص135.
[7]. سیوطی، الدرّ المنثور، ج2، ص298.
[8]. ظاهراً مقصود ابنمسعود میتواند این باشد که در عصر رسول خدا(ص) شأن نزول آیه را نیز در هنگام قرائت یادآور میشدیم ولی بعدها که سیاست حکومت بر کتمان این امور و ترک نقل آنها قرار گرفت آن روش که یادآور ولایت علی(ع) و شأن نزول آیه بود متروک شد.