س. همدانى عالم شیعه در مصباحالفقیه مىگوید: طبق نظر متأخرین، معیار براى حجیت اجماع این نیست که همه اتفاق کنند و نه لازم است که در یک عصر همه اتفاق نمایند، بلکه دلیل براى حجّیت اجماع این است که رأى معصوم را به طریق حدسزدن و تخمین کشف کنیم.
آنها رأى امام غایب را - که تأییدکننده اجماع است - ازطریق حدسزدن مىشناسند. چرا شیعه حدس و گمان خود را محور قرار مىدهند، ولی اجماع سلف را معتبر و معیار قرار نمىدهند؟
ج. ازنظر شیعه، اجماع، حجّت و معتبر است، چون رأی امام معصوم را نیز شامل است، چنانکه اجماع تمام صحابه معتبر است چون مشتمل بر رأی علی(علیهالسلام) است؛ و این اعتبار، همان اعتبار روایت مقطوعالصدور از حضرت رسول(ص) و از هریک از اهلبیت معصومین آن حضرت(علیهمالسلام) است که به نصّ حدیث ثقلین[1]، مصون از خطا و بیان خلاف واقع میباشند.
ما اجماع واقعی سلف را حجت میدانیم که همه امت ازجمله حضرت علی در آن اجماع باشند و الّا اگر علی(علیهالسلام) وعده زیادی از صحابه در آن اجماع نباشند این را اجماع نمیّشناسیم.
امّا اجماع حجّت بر اساس حدس، غیر از آن اجماعِ جمیع است، اجماع حدسی به این معناست که اگر جمعی از اکابر علما و اصحاب ائمه(علیهمالسلام) بر یک رأی اتفاق داشته باشند اگرچه به حدیث خاصّی استناد نکرده باشند نظر به اینکه آنان را به عدالت و ورع مخصوصاً در بیان احکام میشناسیم – که از پیش خود چیزی نمیگفتند و تا برایشان معلوم نباشد که آن رأی متلقی از معصوم است رأیی از خود اظهار نمیکردند - این اتفاق رأی آنان موجب میشود که شخص یقین کند که این رأی از امام معصوم است.
این را بهاصطلاح حدس میگویند، ولی در حجّیت، مثل اجماع و اتفاقی که شامل شخص امام(علیهالسلام) مستقیماً باشد نیست.
بههرحال اینها یک سلسله قواعد عقلائیه است که علما و محقّقان بزرگ از شیعه و سنّی بر آن اتفاق دارند اگرچه در بعض موارد در صغری اختلاف باشد و بههرحال دخلی به حقانیّت شیعه یا سنّی ندارد.
[1]. احمد بن حنبل، مسند، ج3، ص59؛ ترمذی، سنن، ج5، ص328 - 329؛ طبرانی، المعجمالکبیر، ج3، ص65 - 67.