علم امام‌ حسن مجتبی‌‌(علیه‌السلام)

لزومی به بررسی علم امام حسن مجتبی‌‌(علیه‌السلام) ، نیست؛ زیرا آن حضرت به ‌تصریح حدیث «ثقلین» و اخبار دیگر، عِدل قرآن، رهبر و هادی امّت، مفسّر كتاب و وارث علوم پیغمبر(ص) بود.

اوّلین شرط اساسی زعامت، علم و دانش است؛ و چنانچه محدّثان روایت كرده‌اند، از همان آغاز كودكی علم و نبوغ فكری و درك و تیزهوشی بی‌نظیری در امام حسن‌‌(علیه‌السلام) پدیدار بود.

وی در مجلس جدّش حضور می‌یافت و وحی و علومی را كه آن حضرت اِملا می‌كرد، فرا می‌گرفت، و به‌نزد مادرش سیّدة النّساء‌‌‌‌(علیها‌السلام) می‌آمد و برای او بازگو می‌نمود و هنگامی كه امام علی‌‌(علیه‌السلام) به منزل می‌آمد، فاطمه زهرا‌‌‌(علیها‌السلام) آنچه را از فرزند خود شنیده بود برای امام‌‌(علیه‌السلام) نقل می‌كرد.[1]

از آن حضرت احادیث و سخنان برگزیده و ممتازی در موضوعات: دعا و موعظه، زهد و تقوا، سیاست، مكارم اخلاق، قضا، فضل قرآن و ... روایت شده است؛ كه قسمتی از آنها در كتب اهل‌سنّت نیز بیان شده است.[2]

علم آن امام بزرگ تا بدان‌جا بود كه امیرالمؤمنین‌‌(علیه‌السلام) ، پاسخ برخی مسائل را به آن حضرت محوّل می‌كردند.

ازجمله روایت شده است كه: مردی اعرابی از ابوبكر پرسید: من محرم بوده‌ام، و تخم شترمرغ برگرفته و پخته و خورده‌ام، كفّاره‌ای كه بر من واجب شده است، چیست؟

ابوبكر متحیّر شد و نتوانست به آن سؤال پاسخ دهد. ازاین‌رو پاسخ گفتن را به عمر ارجاع كرد. عمر نیز از پاسخ به سؤال بازمانده، و پاسخ گفتن به سؤال را به عبدالرّحمن بن عوف
حواله كرد. او نیز از پاسخ به سؤال درماند، هر چهار تن، به باب مدینة‌العلم، حضرت علی‌‌(علیه‌السلام) پناه بردند. اعرابی سؤال را مطرح كرد و از امام‌‌(علیه‌السلام) پاسخ خواست. امام‌‌(علیه‌السلام) فرمود:

«سَلْ أَیَّ الْغُلامَیْنِ شِئْتَ، وَ أَشارَ إِلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ»؛

«از هریک از این دو پسر (حسن و حسین) خواهی سؤال کن».

(و این در موقعی بود که سن امام حسن‌‌(علیه‌السلام) از نه و سن امام حسین‌‌(علیه‌السلام) از هشت سال، بیشتر نبود!)

اَعرابی از امام حسن‌‌(علیه‌السلام) سؤال كرد.

امام‌‌(علیه‌السلام) فرمود: آیا شتر داری؟

اعرابی گفت: بلی!

امام‌‌(علیه‌السلام) فرمود: «به تعدادی كه تخم‌مرغ خورده‌ای، شترهای مادّه را به شترهای نر بزن و هرچه نتیجه آنها شد، به مكّه بفرست (تا در آنجا به كفّاره این عمل نحر شود)».

امیرالمومنین‌‌(علیه‌السلام) فرمود:

«إِنَّ مِنَ النُّوقِ السَّلُوبُ وَ (مِنها) ما یَزْلِقُ»؛

«برخی از شتران ماده، بچه را سقط می‌کنند و بچة برخی از آنها می‌میرند».

امام حسن(ع) به پدر بزرگوار، پاسخ داد:

«إِنْ یَکُنْ مِنَ النُّوقِ السَّلُوبُ وَ ما یَزْلُقُ فَإِنَّ مِنَ الْبیضِ ما یَمْرِقُ»؛[3]

«اگر بعضی از شتران مادّه آن‌چنان هستند كه فرمودید، بعضی تخم‌مرغ‌ها هم فاسد می‌شوند (و جوجه از آنها بیرون نمی‌آید!)».

این پاسخ با آنچه که در فقه اسلامی و در بحث كفّارات حال احرام مقرّر شده، موافق است. و پیرمردی مانند ابوبكر ـ كه مسند خلافت پیغمبر اسلام‌(ص) را تصرّف كرده بود ـ و عمر و عبدالرّحمن بن عوف به آن جاهل بودند. ازاین‌رو این پاسخ مورد تحسین امیرالمؤمنین‌‌(علیه‌السلام) واقع شد، و به حضار مجلس روكرده و غزارت علم، فضل و مواهب خداوند را كه به فرزندش اعطا شده، آشكار و اعلام كرد و فرمود:

«مَعاشِرَ النّاسِ إِنَّ الّذی فَهَّمَ هذَا الْغُلامَ هُوَ الَّذی فَهَّمَ سُلَیْمانَ بْنَ داوُدَ»؛[4]

«ای گروه مردم، آن‌کسی‌که به این پسر فهم و علم داده، همان‌کس است که به سلیمان بن داوود فهم و علم بخشیده است».

یعنی همان‌گونه كه سلیمان بن داوود، از تفهیم و تعلیم و آموزش غیبی برخوردار گردید، حسن نیز، از همان اِفاضات غیبی و آموزش‌ها، بدون واسطة احدی از خلق، برخوردار است.